Het was de verrassing in het pensioenakkoord van 2019. Zzp’ers en andere zelfstandig ondernemers moesten verplicht een arbeidsongeschiktheidsverzekering sluiten. Hoe kwam het zover, en hoe staat het er nu voor met de verplichte AOV?
Een verplichte AOV voor zelfstandigen is geen nieuw idee. Tussen 1998 en 2004 bestond de WAZ, de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen. Die werd afgeschaft omdat uit onderzoek bleek dat zzp’ers er niet meer op zaten te wachten. De premie was te hoog en de uitkering te laag. Vijftien jaar later duikt hij weer op. In een sociaal akkoord over pensioenhervormingen.
Sinds 2004 is het aantal zzp’ers in Nederland fors toegenomen. Dat zijn mensen die specialistisch werk doen en hoge uurtarieven kunnen declareren, maar ook steeds vaker laaggeschoolde mensen. Postbezorgers, chauffeurs, zorgmedewerkers. Onderhandelen over hun tarief zit er meestal niet in; en van wat er betaald wordt blijft nauwelijks geld over om bijvoorbeeld pensioen mee op te bouwen. Ze drukken duurbetaald personeel in loondienst met hun sociale zekerheden uit de markt.
De vakbonden stuurden er in de onderhandelingen over een pensioenakkoord op aan dat ook zelfstandigen verplicht pensioen zouden opbouwen. Toen dat geen haalbare kaart bleek, werd het uitgeruild voor de herinvoering van de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. Een plan dat op draagvlak kon rekenen bij enkele coalitiepartijen.
Hoe ziet een verplichte AOV eruit?
Hoe moet die eruit zien? Het Verbond van Verzekeraars gaf al snel aan dat zijn leden geen verzekering met generieke voorwaarden gaan aanbieden. Dat was het standpunt al voor het Pensioenakkoord; een verplichte AOV is een ‘hobbezak’, zei directeur Harold Herbert in 2018. En ook minister Koolmees zag geen rol weggelegd voor de vrije markt. De uitvoering zou in handen komen van het UWV, dat hetzelfde al doet voor werknemers in loondienst.
Na maanden van discussiëren en onderzoek ligt er inmiddels een concreet plan. De basis-AOV voor zelfstandigen wordt publiek ingericht, met acceptatieplicht en krijgt een wachttijd van één jaar. Er wordt een premie berekend voor een uitkering van 70 procent van het laatstverdiende inkomen, met een maximale uitkering ter hoogte van het wettelijk minimumloon. Dat betekent dat over al het inkomen boven 143 procent van het wettelijk minimumloon niets afgedragen hoeft te worden. Daaronder zal de premie zo’n 7,5 tot 8 procent bedragen. Dat bedrag is fiscaal aftrekbaar.
Het kabinet onderzoekt momenteel nog of er een opt-out moet komen voor zelfstandigen die zelf al een arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben afgesloten bij een verzekeraar. En zo ja, waar die aan moet voldoen. Als er geen opt-out komt, betekent het dat sommige zelfstandigen dus twee AOV’s krijgen.
Organisaties van zelfstandigen zijn ontevreden over de vrijblijvendheid van dat onderzoek. Het zou zich volgens ZZP-Nederland niet moeten richten op de vraag óf een opt-out wenselijk is, maar hoe die vormgegeven moet worden. En de wachttijd van een jaar is wat de organisatie betreft te kort. Als het kabinet zou kiezen voor twee jaar wachttijd, dan zou het basisvangnet nog goedkoper kunnen worden. Van de zzp’ers die arbeidsongeschikt raken, is 95 procent immers binnen 2 jaar weer aan het werk.
Opvallend is echter dat zzp’ers daar zelf anders tegenaan kijken. Online bank Knab ondervroeg 1.500 zelfstandigen hoe zij over de verplichte AOV denken. Aansluitend op het onderzoek op basis waarvan de WAZ werd afgeschaft, blijkt slechts 36 procent zich te vinden in de plannen. Maar veel van hen hikken juist aan tegen de wachttijd. Eén jaar is volgens hen niet te kort, maar te lang. De verplichte AOV krijgt steun van 57 procent van de ondervraagden als de wachttijd verkort wordt.
Een kortere wachttijd wordt ook bepleit vanuit re-integratiehoek. Verzekeraars hebben de grootste slagingskans als de betrokkenheid in de eerste drie maanden van arbeidsongeschiktheid optimaal is.
